فقه معاملات جدید جلسه سوم چهارشنبه 26 آبان 1400
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و علی أهل بیته الطیبین الطاهرین، المعصومین المکرّمین سیما بقیة الله فی الارضین و العاقبة لأهل التقوی و الیقین.
عرضم به خدمت شما که طبق صحبتی که در جلسه گذشته داشتیم بنا شد این جلسه یک مقدمه‌ای در مورد رمز ارزها داشته باشیم و ان‌شاءالله نظام مسئله‌های مرتبط با رمز ارزها را باهم یک مروری کنیم و از جلسه بعد که ان‌شاءالله یک تبلیغی هم صورت بگیرد و افرادی خواستند شرکت کنند جلسه را به صورت رسمی‌تر خدمت شما تقدیم می‌کنیم، البته در این مسیر ان‌شاءالله ما از یکی از عزیزانی که در موضوع رمز ارزها موضوع شناسی آن کاملا مسلط هستند و در تیم ما هم حضور دارند برای موضوع رمز ارزها ان‌شاءالله ما از خدمت ایشان بیشتر استفاده خواهیم کرد، یک جلسه یا احتمالا اگر لازم باشد دو جلسه در مورد موضوع شناسی رمز ارزها استفاده خواهیم برد، البته بنده خودم هم می‌توانم ارائه بدهم ولی آن عزیزی که در این مورد ابعاد آن را در تیم ما از همه بیشتر تسلط دارند و کار کردند و در جلسات هم ایشان مأمور موضوع شناسی بودند، ان‌شاءالله خدمت دوستان می‌آیند و در خدمت ایشان خواهیم بود. البته از دوستانی که، یکی از برادرانی که در این موضوع، موضوع شناسی کار خیلی خوب کار کردند یکی همین آقای شجاعی فر خودمان هستند که در تیم ما هم حضور دارند، منتها ببینیم ایشان یا جناب آقای مظهر ان‌شاءالله در خدمت اینها باشیم، یک هماهنگی کنیم برای جلسه بعد که موضوع شناسی را خوب خدمت شما ارائه بدهند.
امروز یک مختصر اشاره‌ای به موضوع شناسی خواهم کرد ولی اصل موضوع من امروز طرح نظام مسئله‌های رمز ارزها است یعنی آن سؤالات فقهی که در مورد رمز ارزها ما با آنها روبرو هستیم، فقط سؤالات را مطرح می‌کنیم، شما هم کمک کنیم مباحثه‌ای باهم داشته باشیم در بخش‌های مختلف، قسمت‌های مختلفی که مسئله رمز ارزها با آن مواجه است، آن بخش‌هایی که مرتبط با بحث‌های فقهی است ان‌شاءالله سؤالات مرتبط با آنها را دربیاوریم، بعد ان‌شاءالله در ادامه بحث‌ها در آینده یکی یکی این بحث‌ها را از منظر فقهی بررسی خواهیم کرد.
قبل از این که بحث را ادامه بدهیم، کدام یک از عزیزان در مورد رمز ارزها کار موضوع شناسی یا کار فقهی مطالعه داشتند یا خودشان انجام دادند، در تیمی بودند، لطفاً صحبت بفرمایند در این مورد، اطلاعاتی داشته باشند بفرمایند استفاده کنیم.
دانش‌پژوه: استاد ببخشید بنده البته تخصص موضوع شناسی آن کار نکردم منتها در بحث ماینرها و هم بحث رمز ارزها و هم بحث بورس یک مقدار کار کردم ولی به عنوان این که بتوانم موضوع شناسی ارائه بدهم اصلا در توان من نیست.
استاد: کار کردید یعنی رفتید در رمز ارزها معامله انجام دادید؟
دانش‌پژوه: در رابطه با بحث، با انجمن آنها یک همکاری داشتیم، انجمن آنها که استخراج می‌کنند رمز ارزها را.
استاد: همین اندازه بگو ببینم امروز رمز ارز، بیت کوین چند است؟
دانش‌پژوه: الان قیمت ندارم استاد.
استاد: بله الان پنجاه و نه دلار است یعنی تقریبا عارضم به خدمت شما که، ببخشید از نظر تومانی یک میلیارد و ششصد و شصد میلیون تومان قیمت آن است، حالا برای تنوع عرض کردم ببینم با انجمن هم کار می‌کنید یا نه.
دانش‌پژوه: استاد اطلاعات ما در همین حد است که معامله می‌کنند و این حرف‌ها، از رفقا که چون معامله می¬کنند، در این حد اطلاع داریم و گرنه اطلاع خاصی نداریم دقیقا موضوع آن چیست که حالا چکار می¬کنند معامله و این حرف‌ها، در این حد است، خیلی اطلاعات آنچنانی نداریم.
دانش‌پژوه: استاد خیلی کم، فقط در این حد که می‌دانیم ارزش آن چقدر است و چطور این، درواقع این که اعداد ریاضی است، کار می‌کند و بعد می‌اندازد و مثلا می‌شود یک بیت کوین و یکی از این چیزها، با کامپیوتر مثلا اینها با برق و کامپیوتر و اینها ارتباط دارد.
دانش‌پژوه: استاد ما در همین حد که بدانیم چطور می‌شود خرید، مثلا صرافی‌هایی که از طریق فضای مجازی خرید و فروش انجام می‌دهیم یا از چه طریقی می‌شود بعضاً بدون پرداخت پول رمز ارز خرید یا انواع رمز ارزها، در همین حد است.
استاد: بسیار خب، خیلی ممنون. عرضم به خدمت شما به یاری خدا ان‌شاءالله شروع کنیم.
ببینید در مورد رمز ارزها یک مباحث فنی پیچیده‌ای دارد، بحث بلاک چِین و زنجیره بلوکی و مطالب دیگری که اینها مطالب خیلی فنی دارد، یک مباحثی هم است که موضوع شناسی به حدی که ما نیاز داشته باشیم برای تحلیل‌های فقهی خودمان، تقریبا یک جلسه یا یک و نیم جلسه نیاز به موضوع شناسی در حد نیازهای فقهی است که آن را عرض کردم ان‌شاءالله برای جلسه بعد ما این را برگزار خواهیم کرد و عزیزان هم حتما باید مطالعه قبلی داشته باشند، سعی می‌کنیم فایل‌هایی را در گروه بگذاریم که خوب مطالعه کنید. ما قبلا یک جلسه‌ای را یعنی یک دوره‌ای را برگزار کردیم برای برخی از عزیزان طلبه، الان از نظر موضوع شناسی کاملا مسلّط هستند و دقیقا می‌دانند چه اتفاقی می‌افتد و وارد شدند به بحث‌های فقهی آن، از این جهت الحمدلله آن تیم ما از جهت موضوع شناسی خوب است، حالا به بحث فقهی برسیم آنجا لازمه آن همین موضوع شناسی است، یعنی اگر خوب بر این موضوع شناسی مسلط نباشید در این صورت این بخش فقهی آن را من فقط گوینده می¬شوم و شما شنونده می‌شوید و خیلی مطلب را درک نمی‌کنید یا این که نهایتاً سؤال موضوع شناسی خواهید پرسید، چون دعب من این نیست که در بخش فقهی شروع کنیم تازه از اول بحث موضوع شناسی را بگوییم.
کلا نوشته¬هایی هم که ما داریم، سلیقه بنده اینطور است که در موضوعات جدید عقیده من این است که ابتدا باید یک موضوع شناسی خوبی صورت بگیرد، اصلا در بخش موضوع شناسی ما وارد بحث‌های فقهی نمی‌شویم، بعد که موضوع شناسی تمام شد، گاهی هم اینقدر طول می‌کشد که بعضی از عزیزانی که در جلسات ما هستند، آنها می‌گویند این بیشتر موضوع شناسی است، بله عقیده من این است، بسیاری از موضوعات جدید، مباحث فقهی آن مرتبط با موضوع شناسی آن است، یعنی اگر موضوع شناسی خوبی صورت بگیرد، بخش فقهی آن خیلی روان جلو می‌رود اما اگر موضوع شناسی آن دقیق صورت نگیرد در این صورت آن بخش فقهی هم خیلی جلو نمی‌رود.
چون استاد یک چیزی را بیان می‌کند، بعد برخی از اعضای گروه با ذهنیت موضوع شناسانه‌ای که دارند یک برداشتی می¬کنند، یک تحلیلی می‌کنند، بعضی دیگر که یک برداشت دیگری دارند یک تحلیل دیگری می‌کنند و این جر و بحث و اینها خیلی صورت می‌گیرد. حتی در مباحث بانکی هم، در دوره‌های بانکی گاهی بعضی از عزیزان هستند که می‌گویند شما در موقع تدریس مباحث فقه بانکی به موضوع رباشناسی می‌پردازید ابتداء؟ می‌گویم علت آن این است که ما چون آن بحث‌های اولیه را، بحث‌های موضوع شناسی و بحث‌های پایه رباشناسی را نداشته باشیم موقعی که می‌خواهیم یک مطلبی را در مورد بانک مورد تحلیل قرار بدهیم، چه بسا یک نفر بگوید نه، این اصلا ربا نیست، یک نفر دیگر بگوید ربا است و نظر ما هم این است که مثلا ربا است، اتفاق افتاده است، بعد ما گفتیم ببینید ربا این است، پس آن چون ربا است، این موضوع هم ربا محسوب می‌شود، متوجه می‌شویم که ما در موضوع شناسی یا آن مبانی با همدیگر گفتمان مشترک چون نداریم، درواقع کار به بیراهه می‌کشد. بخاطر همین در دوره‌های جلسات مربوط به شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای یا شرکت‌های هرمی ما ابتداء یک موضوع شناسی مفصلی انجام می‌دهیم، بعد می‌پردازیم به بحث‌های فقهی آن.
اینجا هم بحث موضوع شناسی از اهمیت زیادی برخوردار است، عرض کردم من امروز یک مختصر توضیحاتی بر اساس آن مطالبی که در جزوه خودمان تهیه کردیم از موضوع شناسی خدمت شما عرض خواهم کرد و بعد اصل موضوع شناسی را برای جلسه بعد می‌گذاریم که در خدمت یکی از عزیزان گروه خودمان خواهیم بود و در این جلسه من آن سؤالات فقهی مرتبط را و اصطلاحاً نظام مسئله‌ها را خدمت شما طرح خواهم کرد.
دانش‌پژوه: استاد ببخشید، البته خدمت شما عرض کنم شاید مرتبط مستقیم نباشد منتها بحث رمز ارزها را خودتان مستحضرید بحث قبول مالکیت فکری مبنای این است که بعد بیاییم روی این صحبت کنیم یعنی اگر آن قسمت این را قبول نکنیم، از اینطرف ارزش گذاری آن معنایی تقریبا پیدا نمی‌کند، این عبارت صحیح است یا خیر؟ یعنی اگر ما مالکیت فکری را قبول نداشته باشیم هم می‌توانیم بیاییم روی آن قسمت صحبت کنیم یا نه؟ اگر بله، خیلی از آقایان هستند که قبول ندارند، خودتان مستحضر هستید، این به چه صورت است؟
استاد: بله مالکیت فکری نیست فقط، درواقع بحث مال، مالیت، مالکیت، اینها موضوع‌های پایه‌ای بحث رمز ارزها و خیلی از موضوعات مرتبط با معاملات است، مثلا شما در قضیه کپی رایت می‌گویید آقا حق کپی رایت را شما حق ندارید زیر پا بگذارید، مالکیت فکری آنجا مطرح است، می‌گوییم اصلا مال چیست؟ مالیت چیست؟ مالکیت چیست؟ مال عرفی چیست؟ مال شرعی چیست؟ اینها درواقع مباحثی است که در همه مسائل مربوط به معاملات، بویژه معاملات جدید به نحوی مرتبط می‌شود، بله تأیید می‌کنم که یکی از مسائل خیلی مهم فقهی بحث مال و مالیت و دیدگاه¬ها و مبانی است که ما نسبت به موضوع داشته باشیم.
برویم سراغ موضوع شناسی مختصر، خدمت شما عرض کنیم، بحث بیت کوین یا یک مقدار بالاتر بگوییم بحث رمز ارزها از موضوعاتی است که مربوط به فناوری اصطلاحاً زنجیره بلوکی یا بحث بلاک چِین است. فناوری زنجیره‌ای بلوکی با معرفی بیت کوین به عنوان نخستین رمز ارز پا به عرصه فناوری اطلاعات گذاشت و البته این کلمه رمز ارز را وقتی می‌گوییم یک مقدار مسامحی است، چون شما در همین عنوان آن را به عنوان یک ارز معرفی می‌کنید، قبول می‌کنید اما این که واقعا این یک ارز است یا ارز نیست؟
ما اول باید بحث‌های فقهی خودمان را انجام بدهیم تا نتیجه بگیریم که اصلا اولا این پول محسوب می‌شود؟ ثانیاً یک پول خارجی محسوب می‌شود؟ اگر شد آن‌وقت ما اسم آن را بگذاریم رمر ارز. بعضی‌ها اینها را می‌گویند رمز دارائی، باز هم ما باید اول ببینیم واقعا اینها دارائی محسوب می‌شوند؟ یعنی دارائی گفتن بر اینها منوط بر این است که ابتداء مال بودن این، مالیت و مالکیت مرتبط با اینها را ما اول پذیرفته باشیم تا بگوییم بله این دارائی است، لذا من در این قسمت عرض کردم که کلمه رمز ارز را مسامحی بیان می‌کنیم، چون هنوز به بحث‌های فقهی وارد نشدیم تا این را به عنوان ارز قبول کنیم، آن هم از نوع رمز ارز.
عرضم به خدمت شما که در مورد بحث رمز ارزها فعلا ما با همین کلمه رمز ارز جلو می‌رویم. قبل از این که بحث رمز ارزها مطرح شود یعنی موضوع قبل‌تر از رمز ارزها بحث فناوری زنجیره بلوکی یا بلاک چین است. فناوری زنجیره بلوکی این امکان را فراهم ساخت که ثبت و پردازش اطلاعات در شبکه‌ای غیر متمرکز از رایانه‌ها انجام بگیرد، یعنی چه؟ یک توضیحاتی عرض می‌کنم، توضیحات من موضوع شناسی اصلی نیست، این را ان‌شاءالله جلسه بعد می‌گوییم، منتها برای آشنائی شما عرض می‌کنم خدمت شما که لطف کنید این قسمت را یک نگاهی کنید، شما الان می‌دانید، توضیحات بنده را خوب بگیرید در این قسمت، می‌دانید الان برای این که اطلاعات شما در بستر مجازی یعنی در محیط مجازی ثبت بشود، شما یک هاست لازم دارید، اصطلاحاً می‌گویند هاست که اطلاعات شما آنجا ریخته شود، الان شما سایت مؤسسه فقه اقتصادی طیبات را مشاهده می‌کنیم، این سایت متعلق به مؤسسه ما است، ما اطلاعاتی را وارد می‌کنیم و درواقع در اختیار کاربرهای خودمان می‌خواهیم قرار بدهیم، این کاربرها درواقع از طریق آن آدرس اینترنتی که هست دسترسی پیدا می‌کنند، از طریق اینترنت به اطلاعاتی که ما اراده کردیم در اختیار آنها قرار بدهیم اما این اطلاعات کجاست؟ کجا ثبت شده است؟ یعنی مؤسسه طیبات اطلاعات خودش را کجا ثبت کرده است و سپس به کاربران خودش درواقع آدرس اینترنتی داده است تا آن را بزنند و بروند آن اطلاعات را ببینند، الان من که با شما در این اسکای روم صحبت می‌کنم یا الان یک کلمه هاست نوشتم یا شما صحبت می‌کنید، صحبت شما به من منتقل می‌شود، این آیا مستقیم مثل این که دو نفر مقابل همدیگر هستند باهم گفتگو می‌کنیم؟ یا این یک سایت اینترنتی است که شرکت اسکای روم این را راه اندازی کرده است، یک نرم افزاری را بارگذاری کرده است و هرچه الان من صحبت می‌کنم اول می‌رود در آن هاست یعنی آن حافظه اینترنتی یا اصطلاحاً سرورهایی که اینها دارند و از آنجا هم چون متصل به همدیگر هستیم مستقیما شما هم رفتید آنجا این را دریافت می‌کنید، دقیقا همین است، یعنی الان اگر ما بخواهیم سایت مؤسسه طیبات را برای شما توضیح بدهیم، اینها را می‌گویم برای شما تا ببینید که این بحث زنجیره بلوکی یا بلاک چین چه اتفاق مهمی افتاد که این هزینه‌هایی که ما الان می‌کنیم در مورد هاست و فلان و فلان، اینها از بین رفته است.
دقت بفرمائید الان مؤسسه طیبات یک آدرس دامین دارد، دامین یعنی همان آدرس اینترنتی که می‌دانید tyb.ir است، ما رفتیم یک سرور خریداری کردیم، سرور که عرض می‌کنیم یک کامپیوترهایی هستند که اینها، قبل از این به شما بگویم، برای این که سایت را راه اندازی کنیم مثلا من در کامپیوتر خودم یک اطلاعاتی را در درایو d ثبت می‌کنم، بعد از طریق همین کامپیوتر می‌روم اطلاعات خودم را می‌بینم، یعنی هم در کامپیوتر خودم ثبت کردم و هم می‌روم از آنجا آنها را مشاهده می‌کنم.
الان این ساختمانی که ما اینجا هستیم، درواقع مدرسه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف حضرت آیت الله مکارم شیرازی، یک ساختمان بزرگی است، اینها یک کامپیوترهایی را یعنی یک کیس‌هایی را یک جایی گذاشتند در زیرزمین، اصطلاحاً به اینها می‌گویند سرورها، من تمام اطلاعات خودم را بجای این که در کامپیوتر خودم ثبت کنم، اطلاعات مربوط به مدرسه را ما همه را می‌ریزیم در طریق شبکه که در همه اتاق‌ها کابل کشی کردند، اطلاعات را از طریق کامپیوترهای خودمان می‌ریزیم در آن سرورها، طوری که اتاق کناری من هم با آن یوزر پسوردی که دارد وارد شود آن اطلاعاتی که من گذاشتم را می‌بیند، او هم اطلاعات وارد می‌کند، همه اتاق‌ها، شاید دویست تا اتاقی که اینجا است، همه اینها از طریق شبکه وصل هستند به آن اصطلاحاً سرور یا آن حافظه بزرگی که اطلاعات همه به آنجا می‌رود و البته یک مدیر هم دارد، آن مدیر دقیقا می‌داند اطلاعاتی که در این سرور است را چه کسی گذاشته است، در چه زمانی گذاشته است، چه کسی از اینها استفاده کرده است، چه کسی وارد سرور شده است، چه کسی نشده است، همه آنها با آیدی‌های خودشان و زمان و دقیقا آن یوزری که وارد شده است، همه اینها را تشخیص می‌دهند، این شد یک شبکه‌ای داخل مدرسه امام کاظم علیه السلام با آن سروری که آنجا است، اگر آن سرور نبود چه اتفاقی می‌افتاد؟ اتاق کناری اگر می‌خواست از کامپیوتر من استفاده کند باید وارد کامپیوتر من می‌شد، آنوقت چقدر مگر کامپیوتر من حافظه دارد که اطلاعات را جمع کند اینجا؟ محدود است، بعد هم من وقتی بخواهم کامپیوتر خودم را ببندم و بروم او دیگر نمی‌تواند وارد شود اما وقتی که سرور پایین باشد، آن سرورها همیشه روشن هستند، حتی برق اضطراری هم به آنها وصل است که برق‌ها هم برود او هیچوقت خاموش نمی‌شود.
حالا یک بانک را در نظر بگیرید که این بانک در شهرهای مختلف شعبه دارد و اطلاعات خودشان را می¬آورند یک سروری را در نظر می‌گیرند، من دیدم یکی از بانک‌ها را در تهران، خیابان پاسداران، یک ساختمانی است فقط سرورهای این بانک است، بعد اینها از طریق اینترانت، اصطلاحاً اینترانت می‌گویند، اگر ببینید بالای بانک¬ها آنتن‌های بزرگی است که به هوا رفته است و از آن طریق اینها به یکدیگر وصل هستند، طوری که دیگر ساختمان امام کاظم نیست، سایت آنها سراسر کشور است، از طریق این اینترانت یا امواج رادیویی وصل هستند، اطلاعات خودشان را داخل آن سرورها می‌ریزند و برای بانک هم است، خیلی هم مراقبت می‌کنند چون بالاخره پول مردم آنجا است، دریافت‌ها، پرداخت‌ها، دقیقا چه کسی به سرور وارد شده است، آیدی او معلوم است، زمان آن معلوم است، چه تراکنشی انجام گرفته است، تمامی این دستگاه‌های عابربانک و دستگاه‌های اصطلاحاً کارتخوانی که در فروشگاه‌ها و اینها هستند، هرکدام از اینها مربوط به یک بانک است، اطلاعات اینها ریخته می‌شود در آن سرور، سرورهای آن بانک.
لذا شما هر تراکنشی انجام بدهید آنجا دقیقا معلوم است، عبادی چه زمانی، چقدر دریافت کرد، چقدر پرداخت کرد، به حساب چه کسی ریخت، این داخل این بانک است. حالا همه این بانک‌ها از طریق بانک مرکزی به سرورهای بانک مرکزی وصل هستند یعنی سرورهای همه بانک‌ها وصل هستند به سرور اصلی که در بانک مرکزی است، لذا از طریق شبکه شتاب به همدیگر تراکنش انجام می‌دهند، از طریق عابربانک پول حواله می‌کنند و این هم یک فضای بزرگتری می‌طلبد.
ما چکار می‌کنیم؟ ما الان سایت خودمان را، اطلاعات خودمان را کجا بارگزاری می‌کنیم تا از همه دنیا بتوانند بر آنها دسترسی پیدا کنند؟ کسی که سایت راه می‌اندازد می‌رود یا از سرورهای ایرانی یعنی یک شرکت‌هایی هستند که کامپیوترهای بسیار بزرگی را آوردند، حافظه‌های بسیار بزرگ، سرورهای بزرگی را راه اندازی کردند، شما می‌روید از آنها اجاره می‌کنید، یعنی در اینترنت بزنید خرید میزبانی یا هاست، کلی برای شما اطلاعات می¬آید، قیمت آن هم مشخص است، یک ساله چقدر بپردازید، سه ماهه مثلا چقدر بپردازید مشخص است، آنها درواقع هاست خودشان را بخش بخش کردند، شما می‌گویید من چقدر حافظه می‌خواهم، آیا مثلا هزار مگابایت می‌خواهم؟ آیا بیشتر؟ کمتر؟ چقدر می‌خواهید؟ آن را به همان اندازه به شما اجاره می‌دهند و شما اطلاعات خودتان را از طریق این دامین یعنی tyb.ir که این را هم جدا می‌خریم، یعنی این آدرس را جدا خریداری کردیم، هاست را جدا خریداری کردیم، بعد یک نرم افزاری هم داریم که داخل آن نرم افزار روش وارد کردن اطلاعات به هاست خودمان و روش بازخوانی از آن، همه اینها آنجا آمده است، یعنی ما برای یک سایت چندتا هزینه کردیم، یکی این که هاست خریداری کردیم که البته اسم آن خریداری است چون برای ما نیست، درواقع این را اجاره کردیم، دوم این که دامین خریداری کردیم، همین tyb.ir، یک نرم افزار هم می‌دهند نوشته می‌شود، شرکت¬های خیلی مهم، امنیتی‌ها می‌دهند برای آنها می‌نویسند یا از قالب‌های آماده، همین قالبی که ما الان از وردپرس استفاده کردیم و یک سایتی را راه اندازی کردیم، به آن هاست که شما می¬خواهید دسترسی پیدا کنید از طریق سی پنل یا دایرکت ادمین درواقع شما دسترسی پیدا می‌کنید.
اینها را برای چه توضیح می‌دهم؟ می‌خواهم بگویم فناوری زنجیره بلوکی یا بلاک چین این اطلاعات را، این نیازمندی‌ها را درواقع از بین می‌برد، اصطلاحاً به این گونه ذخیره اطلاعات و دستیابی اطلاعات به سایت ما، سایت بانک‌ها، تمام سایت‌ها، هرچه شما در اینترنت از آن استفاده می‌کنید، اصطلاحاً گفته می‌شود روش متمرکز، متمرکز یعنی این که اطلاعات شما یک جایی تمرکز پیدا کرده است، شما الان مثلا از واتساپ استفاده می‌کنید، در واتساپ شما یک مطلبی را می‌گذارید، در آنِ دقیقه تا اینتر را می‌زنید طرف مقابل شما همان مطلب را می‌بیند، اگر شما مطلبی می‌فرستید اینقدر سریع می‌رود که شما فکر می‌کنید مستقیم رفت آنجا و جای دیگری نمی‌رود، در حالی که اینطور نیست، واتساپ یک سایت است، یک هاستی وجود دارد، شما که اطلاعات وارد می‌کنید تا اینتر را می‌زنید، این به سرعت اول به آن هاست می¬رود، این هاست حالا کدام کشور است و کجاست؟ این یک بحث دیگری است، اول مستقیم به آن هاست می‌رود و بعد از آنجا هم می‌رود در اختیار شخصی قرار می‌گیرد، یعنی اینقدر سرعت بالا است که در آن ثانیه تا شما می‌زنید این اطلاعات منتقل می‌شود اول به هاست و از آنجا.
لذا حالا سؤالی که می‌خواهم بپرسم این است که آیا آن صاحبان هاست یعنی مثلا واتساپ، مالک واتساپ یا مدیران واتساپ اگر بخواهند بدانند من به چه کسی پیام دادم اولا و ثانیا محتواهای این پیام‌های من چه بوده است، آیا می‌توانند این را تشخیص بدهند یا نمی‌توانند؟
دانش‌پژوه: استاد بستگی دارد البته، من یک چیزی است روی آنها، اگر روی آن کلید چیز کنند محتواها را کاملا می‌توانند از حالت رمز دربیاورند و بدست بیاورند ولی بعضی از موارد است و نرم افزارهای خاص است که این کار را انجام می‌دهد که دیگر حتی آن سرور هم نتواند این کدینگی که انجام می‌شود را شناسائی کند.
استاد: بهرحال اطلاعات شما در سرور او رفته است، حالا شما اگر رمزگذاری کنید نتواند این را رمزگشایی کند که در عالم فناوری امروز این خیلی خیلی بعید است بله فرمایش شما درست است، اما اطلاعات شما کجا ابتدا نشسته است؟ در سرورهای او، درست است؟
دانش‌پژوه: بله استاد.
استاد: پس شما تمام این عکس‌هایی که آپلود می‌کنید در واتساپ یا فیلم می‌گذارید، این فیلم‌ها یک جایی نشسته است که شما فردا هم می‌آیید این را دانلود می‌کنید این را می‌خواند، این کجاست؟ همان سرور واتساپ است. برای ما هم همینطور است، گاهی حتی نفوذ می‌کنند به سایت ما، اگر امنیت سایت ما پایین باشد، بعضی از هکرها هستند که سایت ما را هک می‌کنند، معنای هک سایت ما یعنی چه؟ یکی از دوستان بفرمایند، معنای هک کردن سایت طیبات چیست؟
دانش‌پژوه: یعنی به اطلاعات شما در آن هاست دسترسی پیدا کنند.
استاد: بله، ما رمزگذاری درست نکردیم، او به بخش مدیریت سایت ما، سایت ما هم کجاست؟ درواقع اطلاعات ما در آن هاست است، هاستی که از آنجا خریداری کردیم، الان هاست‌های سایت‌های ایرانی نوعاً در کشورهای دیگری است یعنی وقتی اجاره می‌کنند، خود طیبات تا مدت‌ها قبل هاست ما در کانادا بود، یعنی در ایران هاست‌های کاندائی را اجاره می‌دادند، ما از ایران خریداری کردیم، به ریال هم خریداری کردیم ولی این را از آنجا دادند.
حالا همین را در یک بانک بیاورید، شما در یک بانک هر تراکنشی که انجام می‌دهید این به هاست آن بانک می‌رود و از آن می‌رود به طرف مقابل، لذا تمامی تراکنش‌هایی که در کشور انجام می‌گیرد حتی یک ریال آن هم دقیقا مشخص است که از کجا، توسط چه کسی، حتی آن موبایلی که با آن این تراکنش انجام گرفته است یا به خیابان رفتید و از دستگاه‌ای تی ام استفاده کردید، از عابربانک، همه اطلاعات مشخص است. یکی از بزرگواران می‌گفت مثلا فرض کنید در یک جای دورافتاده‌ای، حالا به تعبیر ایشان در دارقوزآباد سفلی یک کارتخوانی است، یعنی یک عابربانکی است که یک کارتی آنجا گیر کرده است، این دقیقا بانک مرکزی این زنگ‌ها به صدا درمی¬آید که در فلان جا یک کارتی که مربوط به چه کسی است آنجا گیر کرده است، یعنی تمام این اطلاعات از این طریق به آن سرورها ثبت می‌شود.
دانش‌پژوه: شما فرمودید مثلا واتساپ و اینها یکجا ذخیره می‌شود، اگر اینطور است پس چرا واتساپ و ایتا، پیامرسان‌هایی به این صورت وقتی پیامی را در واتساپ دریافت می‌کنید اگر یک بار دانلود کنید بعد پاک کنید از موبایل خودتان دیگر قابل دریافت نیست یا یک چیزی را بفرستید خودتان پاک کنید دیگران نمی‌توانند آن را دریافت کنند، ایتا هم همینطور است، اگر ذخیره باشد چرا این مشکل است؟
استاد: پاسخی که می‌دهم اول از ایتا شروع می‌کنم، ایتا با توجه به این که سرورهای آن در قم است، در عماریاسر قم است، بعد سرورهای آن هم ضعیف است بخاطر کمبود مالی که داشتند و امکانات مالی نداشتند، آقای غفاری و اینها که خیلی هم مراجعه کردند متأسفانه در دولت قبل با این که از تلگرام و واتساپ و اینها خیلی حمایت می¬کردند اما از پیامرسان‌های داخلی حمایت نمی‌کردند، یکی از حمایت‌ها این است، یکی بحث پهنای باند است که یک بحث فنی است و این را نمی‌خواهم بگویم، یکی هم این که امکانات مالی برای این که سرورهای آن اولا سرعت بالائی داشته باشد ثانیاً فضای کافی داشته باشد، این را متأسفانه ایتا نداشت، لذا ایتا دید هر چه جلوتر می¬رود این اطلاعات آنجا می‌ماند و خیلی‌ها هم پاک نمی‌کنند، اگر به آن سایت یعنی ایتا این امکان را داده باشد که شما خودتان بتوانید اطلاعاتی که ذخیره کردید در آن هاست، آن را پاک کنید، وقتی پاک می¬کنید از بین می‌رود اما علاوه بر این خود ایتا هم هر چهار پنج ماه یک بار اطلاعات قبلی را پاک می‌کند، من خودم اطلاعاتی را بارگذاری کردم سال گذشته برای اطلاعات فقه بانکی، امسال می‌خواستم استفاده کنم، رفتم در همان گروهی که برای دوره قبل ایجاد کردیم، رفتم آن قسمت‌های بالاتر، پیام‌های اولی که گذاشته بودم، هرچه می‌زند می‌گوید فِیلد (شکست، خطا)، یعنی این از بین رفته است، شکل آن آنجا است ولی می‌زنم دانلود شود نمی‌آید، چرا؟ چون ایتا دیده است فضای خودش کافی نیست، از اینطرف هم پر می‌شود، می‌آورد اینها را حذف می‌کند اما تلگرام واتساپ در کشورهای مختلف سرور می‌گذارد، الان سرورهای آسیایی تلگرام در یکی از کشورها است، اروپائی آن جای دیگری است، در کشورهای مختلف درواقع سرور می‌گذارد، بعد همه این سرورها را به همدیگر وصل می‌کند، یعنی یک فضای وحشتناکی از سرورها وجود دارد، میزبان‌هایی وجود دارد، حافظه‌هایی وجود دارد برای آنها که اولا از نظر فناوری آخرین تکنولوژی را دارند، بخاطر همین شما وقتی می‌زنید درجا منتقل می¬شود، در حالی که مثلا در پیامرسان‌های داخلی مثل ایتا شما مطلب را می‌زنید می‌بینید هنوز منتقل نشده است، این درواقع مربوط به آن قضیه است.
دانش‌پژوه: در واتساپ هم وقتی دریافت می‌کنیم یکبار یک فایلی را، در یک گروهی عضو هستیم یک چیزی را دریافت می‌کنیم، بعد وقتی ما در موبایل خودمان آن را پاک می‌کنیم دیگر اصلا آن فایل را نمی‌تواند باز کند انگار منع می‌شود از دریافت آن یا نیست، در واتساپ نیست.
استاد: نه دیگر عرض کردم این امکان را دادند، یک بار این است که الان شما در سایت ما وارد شوید نمی‌توانید چیزی را پاک کنید، پاک کردن آن دست ما است، یعنی ما مطلب را می‌گذاریم و شما فقط خواننده هستید، آنجا یک چیزی را بخوانید مطلب را یا اگر گاهی امکان بدهیم برای شما که رزومه خودتان را آپلود کنید، این امکان را می¬دهیم اما اجازه این که پاک کنید را نمی‌دهیم، اگر این اجازه را بدهیم یعنی شما به بخش مدیریت ما دسترسی پیدا کردید، خاصیت پیامرسان‌ها این است که این اجازه را به شما می‌دهند که شما آن را پاک کنید، البته معلوم نیست که واقعا شما وقتی پاک کردید کلا پاک شود، شاید دسترسی را، شما که می‌زنید پاک شود، دسترسی شما را کوتاه می‌کند، اما احتمال این که اینها یک بک آپ‌هایی داشته باشند از این اطلاعات که خودشان بتوانند دسترسی داشته باشند البته ادعا می‌کنند که کل واتساپ رمزنگاری شده است و حتی ما هم نمی‌توانیم از این استفاده کنیم، این ادعا را می‌کنند ولی احتمال این که اینها در بک آپ‌های خودشان داشته باشند بسیار بالاست.
اینها را برای چه گفتیم؟ برگردیم به بحث خودمان، اینها را برای این که گفتیم که روش متمرکز در ذخیره اطلاعات یعنی این که اطلاعات شما یک جای متمرکز می‌شود که آن فردی که به آن دسترسی دارد، این را می‌تواند نگهدارد، می‌تواند دقیقا مسیر آمد و رفت آن را ببیند، این امکانات برای او است، دقیقا چه کسی گذاشته است، چه کسی برداشته است، همه این تراکنش‌ها را ببیند، مثل نت، کافی نت‌ها هم همینطور هستند، شما بروید به کافی نت وارد شوید، در کافی نت در آن میزهایی که شما می‌نشینید، اینها یک کیس دارند، یک کیبورد و یک موس، چه بسا دیگر چیزی نداشته باشند، کیس نداشته باشند یعنی ببخشید مانیتور و کیبورد و موس را دارید منتها کیس و سیستم را ندارید، چرا؟ چون اینها ده تا، پانزده تا کامپیوتر را وصل کردند به یک سرور خودشان که از آنجا بازخوانی می‌کنند یعنی یک حافظه است، به هر کسی یک آیدی دادند که هر کسی وارد شود در کدام کامپیوتر، با کیبورد الان وارد شد این را می‌فهمند با یوزر پسووردی که می‌دهند، منتها دیگر اطلاعات را در کامپیوترهای مختلف ثبت نمی‌کنند، لذا در کافی نت‌ها وقتی بازی‌های آنلاین انجام می‌دهند، می‌بینید که سه تا کامپیوتر باهم بازی می‌کنند سر یک سرور، چون همه آمها به یک سرور و نرم افزار وصل هستند، فقط با یوزر پسوردی که می‌زنند مشخص می‌شود چه کسی آمد و چه کسی رفت و مشخصات هر فرد کاملا روشن است.
وقتی اینطور است شما فرض کنید من بحث بانک را تا کجا گفتم؟ تا بانک مرکزی گفتم که همه بانک‌ها از طریق بانک مرکزی به همدیگر وصل هستند، حالا فرض کنید که این اتصال در عرصه جهانی بگیرد یعنی از طریق سوئیفت و خط ارتباطی بین المللی که بانک‌ها از طریق نهادهای بین المللی مانند بانک جهانی پول یا صندوق بین المللی، اینها به همدیگر وصل هستند، لذا شما یک کد بین المللی دارید، اگر آن کد بین المللی، اگر سوئیفت باز باشد و کد بین المللی را شما داشته باشید، در این صورت تراکنش‌های در سطح دنیا هم قابل رصد می‌شود، لذا ما اگر یک مبلغی را فرض کنید به حزب الله لبنان می‌خواهیم واریز کنیم به حساب او یعنی کمکی کنیم به حزب الله لبنان باید چکار کنیم؟ اگر نمی‌خواهیم کسی بفهمد، در این صورت این را باید در داخل چمدان‌ها ببریم و آنجا به یک نحوی تحویل فیزیکی بدهیم، اما اگر از طریق بانک‌ها بخواهیم واریز کنیم، این دقیقا از چه بانکی به حساب چه کسی رفته است، اینها را شناسائی می‌کنند و درجا این مشخص می‌شود، بویژه در بحث تحریم‌ها که کاملا رصد می‌کنند، هم بانک‌های طرف همکار آنها را می‌شناسند و هم بانک‌های ما را می‌شناسند می‌توانند دقیقا متوجه شوند که پول از کجا به کجا رفته است یا در بحث پولشوئی، کسانی که قاچاق انجام می¬دهند، قاچاق مواد مخدر، بالاخره این باندهای تبهکاری که بین همدیگر می‌خواهند تراکنش مالی داشته باشند، کسی به آنها کمک کند یا فلان، همه اینها قابل رصد است، چرا؟ چون از سیستم متمرکز استفاده می‌کنند. حالا که این را متوجه شدید این جمله‌ای که برای شما عرض کردم بیشتر واضح خواهد شد که زنجیره بلوکی یا بلاک چین می‌آید هاست را از بین می‌برد، تمام شد، می‌خواستم این را بگویم، زنجیره بلوکی یا بلاک چین چکار می¬کند؟ ضبط اطلاعات در یک هاست یا هاست‌ها را از بین می‌برد، پس این اطلاعات کجا ضبط می‌شود؟
یک نکته‌ای را بگویم تا این بهتر جا بیفتد، عارضم خدمت شما که این فیلتر و فیلتر شکن چیست؟ فیلتر و فیلتر شکن این است که اول فیلتر را بگوییم، شما یک سایتی را مثلا ایران فیلتر کرده است، فرض کنید توئیتر را فیلتر کرده است، یعنی از ایران شما می‌خواهید به آنها وصل شوید، ایران متوجه می‌شود تا شما دامین توئیتر را می¬زنید، در آدرس‌ها می‌نویسید توئیتر، ایران در بستر اینترنت جهانی خودش در پهنای باند خودش اینهایی که درواقع کجا وصل می‌شود، همه مشخص است، چه کسی کجا رفته است دقیقا معلوم است، سایت‌هایی را که مورد نظر خودش است با آن آدرس دامینی که می‌زنید، یعنی آن بالا که آدرس می‌زنید، آن را ممنوع کرده است که از ایران، کامپیوترهای ایران به آن وصل شود، اصطلاحاً آن را فیلتر کرده است.
آنوقت فیلتر شکن چکار می¬کند؟ فیلتر شکن این کار را می‌کند که شما ابتداء وصل می‌شوید به یک فیلتر شکنی یعنی به یک آدرسی که در ایران آن را شناسائی نکردند، اصطلاحاً به یک آی پی وصل می‌شوید که ایران آن را نمی‌داند، چون این فیلتر شکن‌ها عوض می‌کنند آدرس‌های خودشان را، مثلا می‌گوید شما می‌خواهید الان به توئیتر وصل شوید، چکار می¬کند؟ کسی که فیلتر شکن تولید می‌کند مثلا یک دامینی را به شما معرفی می‌کند به عنوان فیلتر شکن، مثلا می¬گوید bb.com یک آدرس کاملا ناشناخته است، ابتدا شما وصل می‌شوید به هاست آن سایت یعنی به آن فیلتر شکن که ایران چون نمی‌داند، می‌گویم آدرس‌های فیلتر شکن ها، ‌ای پی‌های آنها تند تند عوض می‌شود، چون اگر عوض نشود و ایران شناسائی کند، همان ‌ای پی را مسدود کند دوباره شما نمی‌توانید بروید، فیلتر شکن‌ها اینطور هستند که تند تند آدرس عوض می‌کنند، مثلا الان آدرس bb.com است، شما وقتی این را می‌زنید ابتدا وصل می‌شوید به آن سایت و هاست آن سایت، بعد او به شما اجازه می‌دهید از طریق او وصل شوید به توئیتر، یعنی وقتی وصل می‌شوید به فیلتر شکن، به شما یک آدرس وار می‌دهد این وسط، می‌گوید شما به دنیای آزاد اینترنت وصل شدید، هر جائی می‌خواهی بروی آدرس خودت را اینجا بزن، وقتی آنجا می‌زنید توئیتر دات کام، درواقع از طریق این سایت فیلتر شکن وصل می‌شوید به توئیتر، حالا اگر در ایران سریع این را شناسائی کردند، جلوی این bb.com را گرفتند، او می‌رود یکی دیگر باز می‌کند به نام cc.com اگر سابق دیده باشید سایت‌های فیلتر شکن آدرس برای شما مشخص می‌کردند یا آدرسی که پشت آن‌ای پی است، مثلا 192168.1.2، این را می‌زدی وارد سایت او می‌شدی و از آن طریق می‌رفتی، همه اینها از طریق بسترهای متمرکز امکان پذیر است.
اما اگر خاطر شما باشد چند سال قبل که می‌خواستند تلگرام را فیلتر کنند، آنها اعلام کردند که ما می‌خواهیم تلگرام را در بستر فناوری زنجیره بلوکی درواقع راه اندازی کنیم، فناوری بلاک چین که اصلا نیاز به هاست نداشته باشد تا شما بتوانید اولا جلوی آن را بگیرید، ثانیاً به اطلاعات آن دسترسی پیدا کنید، این فناوری، همه صحبت‌های من که تقریبا یک ساعت است صحبت می¬کنم این است که ما بدانیم قبل از‌ای که بحث رمز ارز مطرح شود بحث فناوری زنجیره بلوکی یا اصطلاحاً بلاک چین مطرح است، حالا بیت کوین و فلان و فلان را کنار بگذارید، همین فناوری بلاک چین یک درواقع منافع فوق العاده¬ای در بستر اینترنت فراهم کرده است، هم از جهت امنیت، هم از جهت سرعت، عرضم به خدمت شما که هم امنیت بالای شبکه و هم اصطلاحاً، این را که می‌گویم، این را قبول ندارم ولی این گفته شده است، بسته شدن راه سوء استفاده دولت‌ها در دسترسی به اطلاعات کاربران، چون وقتی از طریق هاست‌ها باشد به اینها دسترسی دارند، می‌توانند بروند ببینند، یا با هک کردن یا این که در کشورها با آن قدرت حاکمیتی که دارند می‌روند و از سرورها می‌خواهند که باید اطلاعات را در اختیار نهادهای امنیتی قرار بدهند و عرضم به خدمت شما که از این طریق به آنها دسترسی پیدا می‌کنند، منتها این اصطلاح که سوء استفاده دولت‌ها است شاید حرف صحیحی نباشد، اصلا لازم باشد که برای جلوگیری از بحث تبهکاری‌ها و قاچاقچی‌ها بشود اینها را رصد کرد.
سومین حسنی که اینها دارند سرعت بالاست، فوق سرعت بالایی دارند، چون مسیر رفتن در هاست و از هاست دوباره به کاربر برگشتن، به کاربر ثانوی، این مسیر را دیگر نمی‌رود، چون از طریق درواقع دفتر ثبت‌های کل صورت می‌گیرد، حالا توضیحات آن را ان‌شاءالله خواهم داد خدمت شما، بخاطر همین سرعت فوق العاده بالائی دارد. در مورد این که استفاده از این وسیله برای دور زدن تحریم‌ها و اینها هم که سر جای خود است.
دانش‌‌پژوه: استاد نقطه تلاقی آن را با فقه هم اگر می‌شود بپردازید، نه این که وارد شوید فقط این که کجا اصطکاک پیدا می‌کند.
استاد: نقطه تلاقی آن را عرض می‌کنم، ما الان در بخش موضوع شناسی هستیم، هنوز آن بحث فقه را شروع نکردیم، من یک اطلاعاتی در مورد این زنجیره بلوکی خدمت شما عرض کنم تا چند دقیقه، تقریبا پنج شش دقیقه اینها را خدمت شما توضیح بدهم، بعد ان‌شاءالله یک نگاهی هم به موضوع شناسی مرتبط با اینها داشته باشیم.
دانش‌‌پژوه: استاد معذرت می‌خواهم یک سؤال داشتم، این که الان در همین بحث بلاک چینی که می‌فرمائید، این سرورها، سِر یعنی آقا، یعنی حالا مادربردی که واسطه هستند، این واسطه حذف می‌شوند، الان ما به چه کسی وصل می‌شویم؟ آن اصلی کیست؟
استاد: دیگر اصلی نیست، من اینطور بگویم خدمت شما که اطلاعات، الان چند نفر در این اتاق هستیم؟ نوزده نفر.
دانش‌‌پژوه: یعنی مستقیم به همدیگر وصل می‌شویم.
استاد: آری، نوزده نفر هستیم، این زنجیره بلوکی درواقع اطلاعات ما را بین نوزده نفری که الان اینجا هستیم، حالا شما نوزده نفر نگو، بگو مثلا ده میلیون نفر، هرچقدر درواقع این اطلاعات در دفاتر معین و دفتر کل هرکدام از این افراد و آن مجموعه درواقع ثبت می‌شود، لذا دیگر نیاز به سرور نیست، متوجه شدید؟
ظرفیت بالای فناوری زنجیره بلوکی یا بلاک چین سبب شده است که در این یک دهه اخیر استفاده از این فناوری در ایجاد انواع رمز ارزها، قراردادهای هوشمند به سرعت افزایش پیدا کند، پس شما یک بحث فناوری بلاک چین دارید که استفاده‌های زیادی دارد، شما حتی بحث پول را کنار بگذارید، اصلا بحث رمز ارزها را نداشته باشید، من الان سایت خودم را می‌خواهم در زنجیره بلوکی راه اندازی کنم، دیگر نیازی به هاست ندارم و از فناوری بلاک چین استفاده می‌کنم، سرعت بالا، امنیت بالا، غیر قابل کنترل و رصد، چون در جای خاصی متمرکز نیست و آن مزایایی که خدمت شما عرض کردم، شاید هم از یک جهاتی از نگاه دولت عیب هم باشد که بالاخره الان نمی¬تواند دیگر من را رصد کند، فیلتر کند، جلوی من را بگیرد.
عرضم به خدمت شما پس این ظرفیت بالائی که زنجیره بلوکی دارد باعث شده است استفاده‌های مختلفی در آن صورت بگیرد، یکی از آن استفاده‌ها ایجاد انواع رمز ارزها است، پس بحث رمز ارزها بعد از بحث بلاک چین است، اگرچه امنیت حاصل از سیستم‌های غیرمتمرکز در بحث داده پردازی اقبال به سرمایه گذاری و استفاده از رمز ارزها را روز به روز افزایش می‌دهد اما سوء استفاده از رمز ارزها برای پولشوئی، تأمین مالی تروریسم و دیگر اقدامات مجرمانه آثار اقتصادی کلانی دارد که استفاده از رمز ارزها را می‌تواند در مناسبات پولی و مالی با چالش مواجه کند.
یک نکته دیگری که است بحث استخراج رمز ارزها با توجه به این که هزینه بسیار بالای برق را دارد، لذا قانونگذاران را به این دو دلیل، دلیل اول این که زمینه برای پولشوئی و تأمین مالی تروریسم و حتی مدیریت اقتصادی کشور، ببینید الان پول چقدر در اقتصاد نقدینگی وجود دارد، بانک مرکزی دقیقا هر روز می‌تواند به شما بدهد، چون پولی که داخل کشور است یا پول چاپ شده است توسط بانک مرکزی یا پول خلق شده توسط نظام بانکی داخل کشور است، اینها مجموعاً نقدینگی چقدر است را می‌تواند بگوید و با اینها می‌تواند سیاست گذاری کند، اگر نقدینگی در کشور کم است تزریق نقدینگی می‌کند و میزان پول را بالا می‌برد تا کشور از رکود خارج شود، اگر نقدینگی خیلی زیاد است که نتیجه آن تورم در کشور می‌شود، نقدینگی را از طریق سیاست‌های مختلفی که در اقتصاد تعریف شده است، این نقدینگی را جمع می‌کند تا میزان نقدینگی پایین بیاید تا تورم پایین بیاید.
اما وقتی در یک کشوری رمز ارزها جریان پیدا کرد، با توجه به این توضیحاتی که دادم و ان‌شاءالله بیشتر توضیح داده خواهد شد در جلسه بعد، آنجا دیگر چون دولت اصلا نمی‌داند چقدر پول دست مردم است، الان اطلاع دارید بعضی از شرکت‌ها حقوق کارکنان خودشان را بنا به دلائلی با بیت کوین یا رمز ارزهای جریان پیدا کرده در دنیا پرداخت می‌کنند یا بعضی از سایت‌های اینترنتی مانند سایت اینترنتی بسیار معروف آمازون، الان خرید از آن سایت را از طریق رمز ارزها مثل بیت کوین و اینها را فراهم کرده است، الان چقدر ما رمز ارز در کشور داریم؟ نمی¬دانیم، بعد وقتی این را نمی‌دانیم یعنی میزان پولی که با آن خرید و فروش صورت می‌گیرد، ما میزان آنها را درواقع خبر نداریم یعنی میزان رمز ارزها را ما وقتی خبر نداریم، میزان پولی که در کشور با آن خرید و فروش و اینها صورت می‌گیرد، آنها را نمی‌دانیم و این باعث می‌شود حاکمیت پولی که کشور باید داشته باشد، ما این را درواقع از دست بدهیم، لذا این امر باعث شده است که الان در مجلس شورای اسلامی یکی از موضوعات مهمی که مطرح شده است بحث قانون گذاری در مورد رمز ارزها است و این اینقدر اهمیت پیدا کرده است که بانک مرکزی، مجلس، نهادهای امنیتی و همه اینها الان دنبال یک راهکاری هستند.
شاید سؤال کنید وقتی متمرکز نیست چکار می‌توانند بکنند؟ بالاخره دنبال آن می‌گردند، راهکار و اینها که قانونگذاری کنند، مثلا در مورد استخراج آن، استفاده از برق کشور یک قاعده گذاری می‌کنند یا آنهایی که استخراج کردند و الان بیت کوین دارند درست است نمی‌دانند چه کسانی هستند ولی یک قانون می‌گذارند تا افراد از طریق صرافی‌های مجاز معاملات خودشان را انجام بدهند، از کشورهای دیگر واردات انجام می‌گیرد به اینها داده شود، صادرات صورت می¬گیرد بیت کوین گرفته شود، همه اینها یک داستان بسیار وسیعی را با خود همراه کرده است که عرض کردم ما هم چون کلاس‌هایی که مؤسسه طیبات برگزار می‌کند با همکاری مرکز پژوهش‌های مجلس صورت می‌گیرد، به همین جهت با توجه به این که این موضوع در کمیسیون اقتصادی مجلس پیگیری می‌شود، ابعاد فقهی موضوع را ما ان‌شاءالله در این جلسات با شما درمیان خواهیم گذاشت.
عرض می‌کردم خدمت شما که علاوه بر آن مصرف بالای برق و هزینه فوق العاده‌ای که در این مورد است، با توجه به این که ایران به دلیل شرائط تحریمی یک شرائط ویژه‌ای را دارد، از یک سو نیازمند استفاده از ابزارهای پرداخت جایگزین در عرصه بین المللی است، چون دلار و اینها را که ما نفت را می‌فروشیم الان به ما دلار نمی¬دهند، دلارها را به ما پس نمی‌دهند، وقتی نمی‌دهند ما از کشورهای دیگر چیزی را می‌خواهیم بخریم باید دلار بدهیم، یا کمبود دلار داریم، کمبود ارز داریم یا اگر ارز هم داریم نمی‌توانیم به طرف معامله خودمان منتقل کنیم، اگر بشود از این رمز ارزها و بیت کوین‌ها استفاده کنیم نوعی درواقع دور زدن تحریم است و شاید به نفع کشور هم باشد، یعنی طبیعتاً به نفع کشور است، از سوی دیگر به دنبال روش‌های جایگزین برای صادرات انرژی که هست، بعضی کشورها برای این بحث رمز ارزها با کمبود برق و اینها مواجه هستند و می‌خواهند از طریق اشتراکی ایران، برق ایران مشترک شوند و استفاده کنند، اینها را بعداً خواهیم گفت که در بحث استخراج برخی از کاربران حاضر هستند از برق ایران، کاربران خارجی حاضر هستند پول خوبی بدهند از برق ایران استفاده کنند برای استخراج رمز ارزها از طریق اینترنت و اینها که این خودش به نحوی درواقع صادرات غیر مستقیم برق هم محسوب می‌شود. شاید درآمدزایی خوبی هم داشته باشد.
بهرحال این دو موضوع سبب شده است که نگاه حاکمیت در ایران به سمت استفاده از رمز ارزها و تقویت زیرساخت‌های آن معطوف شود، اما بخش خصوصی هم در ایران انگیزه بالائی برای ورود به عرصه رمز ارزها دارد، چون می‌دانید در دنیا ایران و مالزی معروف هستند به بهشت استخراج رمز ارز یا ماینینگ‌ها، علت آن این است که در ایران قیمت برق فوق العاده پایین است نسبت به دیگر کشورها و قیمت پایین انرژی در ایران باعث شده است که از یک طرف و از طرف دیگر هم با توجه به این که درآمدزائی خوبی در معاملات، چه در استخراج آن، چه در مبادلات آن، در مورد رمز ارزها بویژه در بیت کوین و اینها وجود دارد، بخاطر همین انگیزه بالائی در بخش خصوصی یعنی افراد مختلف در ایران وجود دارد که به این امر بپردازند، کنار اینها مباحث فقهی و شرعی مطرح است که اینها باید در این جلسات مطرح شوند تا هم تکلیف حاکمیت روشن شود در قضیه قانونگذاری و هم تکلیف مکلّفین معلوم شود، ما روزانه بسیار زیاد کاربرانی که به ما مراجعه می‌کنند و در مورد رمز ارزها سؤال کنند یا حتی دفاتر مراجع با ما ارتباط دارند که به چه نتیجه¬ای رسیدید و از ما اطلاعات می‌خواهند، بحث فقهی می‌خواهند تا بتوانند در این مورد به کاربران خودشان پاسخ بدهند.
در بحث رمز ارزها مسائلی که ما با آنها روبرو هستیم، من اول اقسام رمزارزها را خدمت شما بگویم، چیستی رمزارزها را جلسه بعد ان‌شاءالله می‌گویم، اما اقسام آن را بگویم، چندتا دسته بندی، دسته بندی اول رمزارزهای با پشتوانه و رمزارزهای بدون پشتوانه است. ببینید اگر ما رمزارز را به عنوان یک پول بپذیریم که بعداً صحبت این را مفصل خواهیم کرد که پول هستند یا نیستند؟ ما الان در مورد پول مثلا پول ایران ریال است، اوائل می‌گفتند هر ریال فلان میزان طلا است پس پشتوانه پول ایران طلا است، اما الان دیگر پشتوانه پول ایران طلا نیست ولی بدون پشتوانه هم نیست، پشتوانه پول ایران یا پشتوانه پول هر کشور چه چیزی است؟ تعریف‌های مختلفی را می‌گویند، مثلا کل دارائی‌ها و طلب‌های دولت را می¬گویند به عنوان پشتوانه پول ایران یا بعضی کشورها رشد کشور را به عنوان پشتوانه پول خودشان در نظر می¬گیرند که اگر بیشتر از پشتوانه پول خودشان بخواهند پول چاپ کنند در این صورت این کشور را با مشکلات اقتصادی روبرو می‌کند، اضافه نقدینگی یا اضافه خلق پولی که صورت می‌گیرد در وضعیت نامطلوبی قرار می¬دهد، اما عرضم به خدمت شما که بله دلار بی پشتوانه است، حالا بحث‌هایی وجود دارد.
در مورد رمزارزها دو دسته هستند، رمزارزهای دارای پشتوانه که پشتوانه اینها چه چیزهایی هستند؟ بعضی از رمزارزها هستند که پشتوانه خودشان را دارائی واقعی مانند نفت، طلا و غیر آن اعلام کردند، ما اعلام آنها را عرض می‌کنیم، این که واقعا در پشت صحنه چه چیزی است؟ ما کاری به این نداریم، یعنی یک گزارش نظری عرض می‌کنیم خدمت شما. بعضی از رمزارزها دارای پشتوانه هستند مثل نفت، طلا. پشتوانه بعضی رمزارزها پول ملی کشور خودشان است، مثلا در ایران الان می‌دانید بانک مرکزی ایران دنبال این است که رمزارز داخلی را راه اندازی کند، ما دو هفته قبل کمیسیون اقتصادی مجلس بودیم، آقای صالح آبادی برای اولین بار آمده بود کمیسیون، ایشان آنجا توضیح می‌دادند که ما می‌خواهیم رمزارز ایرانی را راه اندازی کنیم، حالا منظور ایشان چیست؟ منظور ایشان این است که ما الان پول چاپ می‌کنیم، ما الان اسکناس و سکه ضرب می‌کنیم، بجای اینها بیاییم از زنجیره و فناوری بلاک چین استفاده کنیم، منتهی الامر چون راه انداز این خود بانک مرکزی است، این تراکنش¬ها و اینها را او می‌تواند رصد کند، او نمی‌خواهد یک بیت کوین راه بیندازد، نه، او درواقع می‌خواهد از امنیت شبکه و سرعت انتقال و کاهش هزینه‌های چاپ پول و ضرب سکه و از اینها می‌خواهد استفاده کند، لذا به اندازه پول ملی خودش رمزارز راه اندازی می‌کند، از آن طرف پول فیزیکی را از گردونه خارج می‌کند.
از دسته رمزارزهای دارای پشتوانه، پشتوانه بعضی رمزارزها یک شاخص است مانند شاخص سهام، حالا این یعنی چه؟ این را نگهدارید برای بعد.
دسته بعدی هم این است که پشتوانه بعضی رمزارزها یک رمزارز دیگری است، مثلا پشتوانه رمزارز abc رمزارز اِتِر است، به اندازه‌ای که اِتِر وجود دارد این رمزارز تولید می‌کند، اینها دسته اول هستند، رمزارزهای دارای پشتوانه.
اما دسته دوم آنهایی هستند که رمزارز دارای پشتوانه نیستند، لذا اینها هم یک دسته وسیعی هستند، بیت کوین جزو رمزارزهای بدون پشتوانه است، این دسته بندی اول.
اگر ما بتوانیم مباحث فعلی مرتبط با رمزارزهای بدون پشتوانه مثل بیت کوین را بررسی کنیم، همان رمزارزهای باپشتوانه هم به طریق اولی بحث‌های فقهی آن مطرح می‌شود یعنی از جهت فقهی تفاوت خیلی چندانی ندارند.
دسته بندی دوم بر اساس استخراج کنندگان است، اصطلاحاً عملیات ماینینگ را یا استخراج رمزارزها را چه کسی انجام می‌دهد؟ بر این اساس دو دسته هستند، رمزارزهایی که توسط بخش خصوصی استخراج می‌شوند مانند بیت کوین، مانند اِتریوم و آنهایی که معروف هستند و همه شما می‌شناسید نوعاً توسط بخش خصوصی هستند. دسته دوم از اینها رمزارزهایی هستند که توسط دولت استخراج می‌شوند، در اختیار حاکمیت است و تنها حسابرسی آنها در اختیار عموم مردم قرار می‌گیرد، پس دسته بندی دوم بر اساس استخراج کنندگان است، گروه اول رمزارزهایی است که توسط بخش خصوصی استخراج می‌شود و گروه دوم آنهایی که توسط حاکمیت استخراج می‌شود، فقط حسابرسی اینها در اختیار عموم مردم است.
دسته بندی سوم در رمزارزها بر اساس کاربرد آنها است، رمزارزها چه کاربردی می‌توانند داشته باشند، گروهی از رمزارزها ابزار پرداخت هستند یعنی مثل پول، کارکرد پولی دارند، گروهی از آنها به عنوان دارائی سرمایه‌ای هستند و گروهی دیگر برای تأمین مالی و گروه آخر به عنوان یک دارائی غیر مثلی، با توجه به این که بیت کوین در میان همه انواع رمزارزها سهم بازار بزرگتری را در اختیار دارد و شناخته‌تر شده است نسبت به سایر رمزارزها و اقبال بیشتری هم به آن وجود دارد، ما ان‌شاءالله در این درس خودمان و در این مباحثه‌ای که باهم انجام می‌دهیم حول محور بیت کوین صورت خواهد گرفت، بیت کوین یک رمزارز بدون پشتوانه است، از دسته بندی اول که توسط بخش خصوصی استخراج می‌شود و هم به عنوان ابزار پرداخت و هم به عنوان دارائی سرمایه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد الان، طبیعی است که در ضمن بررسی ابعاد فقهی بیت کوین حکم سایر انواع رمزارزها تا حد زیادی ان‌شاءالله روشن خواهد شد.
دانش‌پژوه: ارزهای دیجیتال چه چیزهایی هستند؟
استاد: ارزهای دیجیتال لزوماً از بستر بلاک چین استفاده نمی‌کنند، بلکه هر چیزی که بتواند ولو این که به صورت متمرکز هم باشد، یک وسیله پرداخت صورت بگیرد، این درواقع می‌شود، در بستر اینترنت، این درواقع ارز دیجیتال می‌شود، ارز دیجیتال مثلا شما می‌بینید یک فردی، البته در این مورد عرض می‌کنم اختلافاتی هم وجود دارد، بعضاً ارز دیجیتال را می‌گویند همان رمزارزها هستند اما شما الان فرض کنید این بازی کلش آف کلنز را همه شما شنیدید، حالا بازی کردید یا نه؟ کاری نداریم، همین کلش آف کلنز، بازی کلش، من دیشب موقع خواب این دیوار را نگاه می‌کردم، نوشته بود که فروش لِوِل چهارم بازی کلش صد و پنج هزار تومان اگر در خاطرم باشد. یعنی آدم کلش بازی است، آن لول‌ها به هر دلیلی یک ابزار پرداخت می‌شود، مثلا می‌رود دوچرخه بخرد، می‌گوید آقا این دوچرخه چند؟ می‌گوید پنج میلیون تومان، می‌گوید من پنج میلیون تومان را ندارم ولی شنیدم کلش باز خوبی هستی، می‌گوید بله، می‌گوید حاضر هستم لول بیستم مثلا بازی کلش را به تو بدهم بجای دوچرخه، یعنی آن لول را به عنوان ابزار پرداخت برای خریدن کالا یا اخذا خدمات قرار می‌دهد.
اینها درواقع ارزهایی را در بستر اینترنت بوجود آورده‌اند، اگر بتواند جا باز کند، یعنی در بین عرف اهل دیجیتال جا باز کرده است، طوری که مردم حاضر هستند در قبال آن کالای خود را بدهند و آن را بگیرند یا خدمتی انجام بدهند به عنوان اُجرت و آن را بگیرند، این دایره وسیعی از ارز دیجیتال را شامل می¬شود. حالا در این دایره بزرگ رمزارزها هم نوعی ارز دیجیتال می‌شوند، هرچند بعضی‌ها ارز دیجیتال را با ارز رمزارزها یکی می‌دانند، این دیگر اختلافی است که گاهی در این مورد مطرح شده است.
عرض کردم عموماً عبارت ارز دیجیتال و رمزارز را بجای همدیگر استفاده می‌کنند، در حالی که اینها با همدیگر تفاوت دارند و حالا اگر در گروه هم بگذارید، من یک چیزی برای شما می‌گذارم، یعنی رمزارزها لزوماً غیر متمرکز نیستند، یعنی ارزهای دیجیتال لزوماً غیر متمرکز نیستند ولی رمزارزها متمرکز هستند.
دانش‌پژوه: استاد ببخشید تا عزیزان تشریف بیاورند، آن مطلبی که خدمت شما عرض می‌کنم این بزرگوار فرمودند، سؤال بنده بود که عرض کردم خدمت شما، وقتی که مثلا بنده کلش آف کلنز را که یک بازی است و یک لِوِلی هم در آن بالا رفتم، مثلا ده تا لول، این را وقتی به شما می‌دهم و شما عوض آن به من یک کالای دیگری مثل دوچرخه که فرمودید را می‌دهید، در این حالت اتفاقی که می‌افتد مبادله کالا با کالا است، این کالای من ارزش معنوی دارد، این ارز نیست، ولی یک چیزی داخل خود کلش آف کلنز و بقیه است، خودشان یک چیزی دارند و ارز حساب می‌شود، آن که مثلا می‌گویند، فرضاً یک اسمی هم برای آن می‌گذارند، می‌گویند این پول من است، این پول من را که در همین بازی می‌توانید اشیاء را بخرید مثلا صد دلار است، صد دلار را بدهید تا من اینقدر مثلا ده هزارتا سکه به شما بدهم، این سکه رمزارز حساب می‌شود، با این سکه می‌توانید در آن بازی مبادله کنید یا مثلا من پول بدهم به رفیق خودم، رفیق خودم از همان ارز به من پول بدهم، این پول و ارز دیجیتال بازی مثلا کلش آف کلنز می‌شود.
استاد: درست است، عرض کردم عمده‌ترین تفاوت ارز دیجیتال و رمزارزها، آنهایی که قائل هستند اینها با یکدیگر تفاوت دارند در استفاده از بحث دانش جدید بلاک چین است، بلاک چین عرض کردیم رمز ارزها قطعا در بستر بلاک چین صورت می‌گیرد اما ارزهای دیجیتال لزوماً این نیست، حالا شما هر چیزی که در این مورد به صورت دیجیتال تبدیل به وسیله پرداخت شود، حالا ما در ایران هستیم و خیلی از اینها را نمی‌شناسیم ولی در کشورهای دیگر پول‌هایی را راه اندازی می‌کنند در همین بستر متمرکز که مردم به آنها راغب می‌شوند، حاضر هستند آن را وسیله پول خودشان قرار بدهند و بدون این که دولت‌ها آن را بوجود آورده باشند، اینها می‌شوند ارزهای دیجیتال.
این را عرض می‌کردم، بله مسائل فقهی مرتبط با رمزارزها، بخش اول مربوط به ماهیت رمزارزها است، اصلا رمزارزها چه چیزهایی هستند؟ بخش دوم عبارت است از مسائل فقهی مرتبط با استخراج رمزارزها و بخش سوم مربوط به مبادلات رمزارزها یعنی این را خرید می‌کند، می‌فروشد، بعد به عنوان پول استفاده می‌کند، اینها سؤالات مرتبط با آن مبادلات و خرید و فروش رمزارزها هستند. تعداد سؤالاتی که ما در بخش‌های مختلف احصا کردیم در مجموع حدود پنجاه سؤال است، مثلا در بخش ماهیت بیت کوین ما شانزده تا سؤال داریم که مالیت اینها را بررسی می‌کند، بعد در بخش استخراج بیت کوین سؤالاتی که در مورد استخراج بیت کوین داریم حدود ده تا سؤال هم در استخراج بیت کوین است، حدود سی تا سؤال هم در مورد مبادلات، مجموعاً حدود پنجاه تا سؤال می‌شود که ما اینها را خدمت شما عرض خواهیم کرد.
دانش‌پژوه: استاد ببخشید، این تقسیم رمزارزها بر اساس استخراج کننده‌ها که بخش دولت بود، به آن مثال می¬زنید؟
استاد: منظور از استخراج آنجا این عملیات ماینینگ نیست که دولت خودش استخراج کند یا بخش خصوصی استخراج کند، منظور از استخراج آنجا راه اندازی اینها است یعنی این عملیات راه اندازی را درواقع چیز می¬کند، بخش خصوصی یا بخش دولتی؟ منظور ما آن است، اشتباه برداشت نشود.
خیلی ممنون و متشکر، وقت شما بخیر.
ان‌شاءالله موفق و مؤید باشید، خدانگهدار شما.