فتوای حضرت امام خمینی(رضوان الله تعالی علیه)

«جوایزى که بانک به جهت تشویق براى ودیعه گذاشتن و قرض و مانند این‏ها به کسى که قرعه مقرر، به نام او اصابت کرده می‌دهد، حلال است و مانعى از آن‌ها نمی‌باشد. همچنین است جوایزى که مؤسسه‏‌ها بعد از اصابت قرعه جهت تشویق و جلب مشترى می‌دهند؛ و هم‌چنین است آنچه را که صاحب بعضى از مؤسسه‏‌ها براى تشویق و زیادشدن مشترى در ضمن بعضى از کالاها قرار می‌‏دهد؛ پس همۀ این‏ها حلال است و مانعى از آن نمی‌‏باشد».

فتوای حضرت امام خامنه‌ای(مد ظله العالی)
سؤال: مبلغى را در بانک، پس‏انداز کردم و بعد از مدتى، مبلغى را به‌عنوان جایزه به من دادند؛ گرفتن آنچه حکمی ‌دارد؟
جواب: گرفتن جایزه و تصرف در آن اشکال ندارد.

سوال 1946. جوایزی به سپرده های قرض الحسنه تعلّق می گیرد، گرفتن آن ها چه حکمی دارد؟ و بر فرض جواز آیا خمس به آن ها تعلّق می گیرد؟
جواب. پس اندازهای قرض الحسنه و جایزه های آن اشکال ندارد و در جایزه، خمس واجب نیست.

سوال 1947. در صورتی که صاحبان حساب های پس انداز به علت عدم اطلاع یا دلایل دیگر برای دریافت جایزه های خود به بانک مراجعه نکنند، آیا جایز است بانک در آن ها تصرّف کند و یا آن ها را بین کارمندان بانک توزیع نماید؟
جواب. بانک و کارکنان آن حق ندارند جایزه هایی را که مخصوص برندگان هستند، بدون اذن آنان به تملّک خود درآورند.

سوال 1945: مبلغی را در بانک ملی پس‏انداز کردم و بعد از مدتی مبلغی را به عنوان جایزه به من دادند، گرفتن آن چه حکمی دارد؟
جواب: گرفتن جايزه و تصرّف در آن اشکال ندارد.

سوال 1938: آیا واجب است بانکها صاحبان حسابها را از جایزه‏هایی که از طریق قرعه به آنان تعلّق گرفته مطلع نمایند؟
جواب: تابع مقررات بانک است و اگر دادن جايزه‏ها به صاحبان حسابها متوقف بر اين باشد که آنان را مطلع نمايند تا برای گرفتن آن مراجعه کنند، اعلام واجب است.

فتوای آیت الله سیستانی(دامت برکاته)
سؤال: گذاشتن پول در بانک برای دریافت جایزه چه حکمی دارد؟
جواب: اگر هنگام گذاشتن پول، شرط سود یا شرکت در قرعه‌کشی نشود اشکال ندارد، ولی در صورتی که بانک دولتی یا مشترک باشد، مأذون در گرفتن جایزه به عنوان مجهول‌المالک و تصرف در نصف آن هستید و نصف دیگر آن را به فقیر متدین بدهید.

گاه بانک‌ها میان سپرده‌گذاران خود قرعه‌کشی می‌کنند و برای تشویق بیشتر آنان به سپرده‌گذاری و پس‌انداز، به کسانی که قرعه به نام آنها در آمده، جوایزی می‌دهند.
مسأله ۲۸۲۰ ـ آیا این کار بانک‌ها جایز است؟ این مسأله نیاز به تفصیل دارد، در صورتی که سپرده‌گذاران، سپرده‌گذاری را مشروط به قرعه‌کشی نکرده باشند و بانک‌ها صرفاً برای تشویق آنان و افزایش سپرده‌گذاری و تشویق دیگران به گشودن حساب، چنین کرده باشند، این کار جایز است و گرفتن جوایز نیز از سوی برندگان جایز است. ولی اگر آن بانک‌ها دولتی، یا مشترک باشند، باید برای قبض و تصرف در آنها از حاکم شرع اجازه گرفت، و در صورتی که بانک خصوصی باشد، گرفتن جایزه و تصرف در آن جایز است و نیازی به اذن حاکم شرع نیست.
لکن اگر سپرده‌گذاران، سپرده‌گذاری خود را در ضمن عقد قرض یا مانند آن مشروط به قرعه‌کشی کرده باشند و بانک در پی اجرای این شرط دست به قرعه‌کشی بزند، این کار جایز نیست. همچنین گرفتن جایزه از سوی کسی که قرعه به نامش در آمده ـ در صورتی که به عنوان وفای به شرط باشد ـ جایز نیست و بدون آن جایز است.
پرسش: تصرف در جایزه ای که از حساب قرض الحسنه بانکها برده میشود چگونه است؟
پاسخ: تصرف در تمام جایزه بانک ها جایز است چه بانک دولتی باشد چه خصوصی .

پرسش: گذاشتن پول در بانک برای جایزه چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر هنگام گذاشتن پول شرط سود یا شرکت در قرعه کشی نشود اشکال ندارد. و مأذون در گرفتن جایزه آن هستید.

فتوای آیت الله شبیری زنجانی(دامت برکاته)
سؤال: جوایز بانکی چه حکمی دارد؟ آیا با توجه به اینکه برخی مردم به نیت گرفتن جایزه سپرده¬گذاری می¬کنند آیا این کار ربا محسوب می¬شود؟
جواب: اگر در ضمن قرارداد قرض شرط نشده باشد اشکالی ندارد.

فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
سؤال: جایزه‌هایی که بانک به صاحبان حساب قرض‌الحسنه می‌‎دهد، چه صورتی دارد؟
جواب: اگر در موقع افتتاح حساب، شرط شرکت در قرعه‌کشی نکرده باشند، اشکال ندارد؛ هر چند انگیزۀ شخص از افتتاح حساب، شرکت در قرعه‌کشی باشد.

سؤال: پولی مربوط به دیگری در حساب بانکی من بود، جایزه بانکی به من تعلق گرفت، آیا جایزه را باید تقسیم کنیم؟
جواب: جایزه‎ای که بانک می‌‎دهد مربوط به صاحب حساب است، هر چند موجودی دفترچه مربوط به دیگری باشد.

فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)

حکم تشکیل صندوق قرض الحسنه با شرایط اهدا جایزه و پرداخت وام با بهره بانکی
پرسش: صندوق قرض الحسنهاى با شرايط زير آغاز به كار كرده است : الف) تشكيل مجمع عمومى و انتخاب هيئت مديره صندوق. ب) ثبت نام 350 نفر جهت يك دوره سرمايه گذارى. ج) پرداخت ماهيانه ۲۰/۰۰۰ تومان توسّط هر عضو تا زمان برنده شدن. د) در صورت برنده شدن هر عضو مبلغ ۲/۴۰۰/۰۰ تومان جايزه بعلاوه پرداخت كليه مبلغ پرداختى تا زمان برنده شدن عضو، و معافيت دائم حق عضويت بعد از برنده شدن. هـ) چنانچه در طول مدت دوره صندوق فردى از اعضا خداى ناكرده فوت نمايد بدون قرعهكشى مبلغ ماهيانه و جايزه به وصىّ متوفّا پرداخت مىگردد. و) دادن وام جهت خريد خانه با بهره بانكى جمهورى اسلامى به اعضا. ز) دادن وام جهت اجاره خانه به اعضا. ح) دوره قرعهكشى صندوق 120 ماه مىباشد و در ماه آخر از نفر يكصد و بيستم تا سيصد و پنجاههم مبلغ ۴/۸۰۰/۰۰۰ تومان پرداخت مىگردد. ط) پرداخت قسط ماهيانه مبلغ ۲۰/۰۰۰ تومان از تاريخ 20 الى 30 هر ماه دريافت مىگردد. كسانىكه در تاريخ مقرر قسط پرداخت نكنند، مبلغ 2000 تومان جريمه و از قرعهكشى آن ماه محروم مىگردند. نظر معظم له در مورد فعاليّت اين صندوق چيست؟
پاسخ : هرگاه سرمایه گذارى مردم تحت ضوابط مضاربه باشد، و آنچه به آنها جایزه مىدهند به عنوان سهم سرمایه گذاران در این مضاربه باشد مانعى ندارد والّا باطل است. در ضمن مادام که سودى در مضاربه ظاهر نشود دادن پول به اشخاص اشکال دارد؛ ولى در مجموع به نظر مىرسد که این کار خالى از اشکال نیست، بنابراین شما عزیزان آلوده به این کار نشوید.

ماهیت فقهی جوایز بانکی
پرسش: جوايز بانكها مشمول چه عنوان فقهى مى باشد؟
پاسخ : نوعى هبه بلاعوض براى ایجاد انگیزه سپرده گذارى است.

قرض گرفتن کارت اعتباری و مساله مالکیت جایزه احتمالی
پرسش: شخصی از یک نفر برای خرید کردن به جای پول نقد یکی از کارت های اعتباری او را قرض می گیرد. موقع خرید با کارت های اعتباری، گاهاً جایزه ای تعلق می گیرد که در فیش خرید می نویسند مثلا بیست هزار تومان برنده شده اید. حال سوال این است که با توجه به این که قرض گیرنده خرید کرده و اگر صاحب کارت خرید می کرد معلوم نبود برنده جایزه شود و به خرید این شخص جایزه تعلق گرفته، آیا این جایزه متعلق به صاحب کارت است یا قرض گیرنده ی کارت؟
پاسخ : احتیاط آن است که با هم مصالحه کنند.

حکم واریز پول برای قرعه کشی بانک
پرسش: واريز نمودن پول به مقدار معيّن جهت قرعه كشى چه حكمى دارد؟ اگر شرط نكند كه پول را به اين جهت واريز مى كند، بلكه داعى او اين امر باشد، تغييرى در حكم ايجاد خواهد شد؟ اصولاً آيا بين شرط و داعى فرقى هست؟
پاسخ : اگر شرط کند اشکال دارد، ولى اگر جنبه داعى داشته باشد اشکال ندارد؛ و تفاوت این دو از این جا روشن مى شود که شخص سپرده گذار براى خود حقّ مطالبه از بانک قائل نباشد.

تشویق به سپرده گذاری به وسیله جایزه
پرسش: گاهى بانکها به منظور ترغیب مشتریان که پولشان را به بانک بسپارند و یا حساب باز کنند جوایزى از طریق قرعه کشى قرار مى دهند کسى که قرعه به نام او اصابت کند جایزه اى مى برد آیا این عمل جایز است و جایزه حلال مى باشد؟
پاسخ : اگر این کار واقعى باشد نه براى فریب مردم جایز و حلال است.

دریافت جایزه در قبال خرید و سپرده گذاری اوراق بانکی
پرسش: در بانک هاى پاکستان اوراق مخصوصى به نام «باند» فروخته مى شود. این اوراق حکم چک را داشته، و داراى قیمت ثابتى است. احیاناً طبق حسابى کهدارند، دولت مبلغى به نام انعام یا عنوان دیگرى به صاحبان آن مى پردازد. خریدن این اوراق، و قبول کردن انعام آن چه صورت دارد؟
پاسخ : با توجّه به این که این اوراق مطابق پولى که پرداخته اند در هر حال ارزش دارد، و جوائز طبق قراردادى انجام نمى گیرد، بلکه دولت از ناحیه خود مى پردازد، بنابراین خرید آن اوراق و دریافت جوایز مانعى ندارد.

مالکیت جایزه حساب پس انداز
پرسش: این جانب با یکی از اقوام خود صحبت نمودم که حواله وام قرض الحسنه ای را به نام ایشان از بانک بگیرم، ایشان وام را دریافت کرد و کلا مبلغ آن را جهت رفع مشکلاتم به من داد و اقساط آن را من داده و می دهم، جهت دریافت وام ابتدا حساب پس انداز باز می کنند که کارمزدها را از آن برداشت کنند، اینک با توجّه به این که صاحب دفترچه از خود هیچ گونه هزینه و سرمایه ای نداده است، این دفترچه پس انداز مبلغ 450000 ریال جایزه برنده شده است، این جایزه از آن کیست و یا به چه نسبت به من می رسد؟
پاسخ: احتیاط این است که در اینگونه موارد، صاحب پول و صاحب حستب با هم مصالحه کنند.

حکم فروش اوراق بهادار توسط برخی از دولت های اسلامی
پرسش: برخی از دولتهای كشورهای اسلامی برای سرمايه گذاری در طرحهای مختلف اقدام به پخش اوراق بهادار می كنند، كه قيمت هر برگه همانند اسكناس در آن درج شده است. دولت در ازای خريد اين برگه بدون هيچ گونه شرط از طرفين دو امتياز به خريدار می دهد، اوّل اين كه پول درج شده در آن برگه ها برای صاحبان آن محفوظ است. دوّم اين كه صاحب برگه می تواند در قرعه كشی شركت كند. الف) آيا خريد اين اوراق و گرفتن چنين جايزه ای جايز است؟ ب) در صورت جواز در فرض اوّل (چنانچه اكثر فقها آن را جايز دانسته اند) آيا خريد و فروش امتياز دوّم، كه فقط شركت در قرعه كشی است و عرفاً يك امتياز و حق محسوب می گردد، يعنی اسقاط حق در مقابل پول جايز است؟ ج) در صورت جواز در مسأله اوّل، از آنجا که سرمايه اوراق بهادار در طرحهای مختلف استفاده می شود؛ و با توجّه به پيشرفت و توسعه طرح، قيمت آن افزوده می شود ولی دولت موظّف به پرداخت همان مقدار مندرج در برگه است، در حالی كه در بازار آزاد قيمت آن بالاتر از قميت مندرج می باشد، آيا خريد و فروش اين برگه با قيمت بالاتر جايز است؟
پاسخ: الف) در صورتی كه دولت به صورت دلخواه و بدون شرط قبلی، به قيد قرعه از ملك خودش به تعدادی از صاحبان برگه جايزه بدهد، مانعی ندارد. ب) این کار خالی از اشكال نيست. ج) هرگاه اين اوراق بيانگر مشاركت در طرحهايی باشد و سهم خود را در آن طرحها به مبلغ بيشتر يا كمتری بفروشد مانعی ندارد.

حکم مالکیت جوایز کارت قرعه کشی محصولات غذایی
پرسش: پسرم چند عدد از كارت های قرعه كشی يكی از محصولات غذايی را به همراه خواهرخانم خود، بدون اطلاع ما به نام دختر كوچكم كه هفت سال دارد پر میكند و در جريان قرعهكشی از هشت جايزه ويژه، دخترم برنده ماشين پرايد میشود. پسر بنده پس از اطّلاع از برنده شدن خواهرش موضوع را به بنده اعلام كرده، كه من موضوع را جدی نگرفتم. او از اين بیاعتنايی بنده سوء استفاده نموده و قسمت دوم كارت را كه نزد وی بوده است به كارخانه آن محصول غذايی فرستاده و منتظر رسيدن ماشين میماند. ولی از آنجا كه كارخانه ماشين را به صاحب كارت برنده میدهد، تلاش وی برای گرفتن ماشين بینتيجه میماند. بدين جهت كارخانه به ما تلفن میكند و خبر از برنده شدن دخترم میدهد. به همراه دخترم به مشهد مقدس رفتيم و ماشين خريداری شده كارخانه را كه به نام فرزندم سند شده بود تحويل گرفتيم. اكنون پسرم و خواهر و پدرخانم ايشان مدعی اشتراك در ماشين مذكور هستند، ولی بنده زير اين بار نرفتم. اما اين فكر كه شايد برای آنان نيز از نظر شرعی حقی باشد بنده را آزار میدهد. نظر حضرتعالی چيست؟
پاسخ: جايزه متعلّق به كسی است كه كارت قرعه كشی به نام او بوده است. واگر اشخاص ديگر در اين زمينه متحمّل مخارج و زحماتی شده و قصد مجّانی نداشته اند بايد مخارج و اجرة المثل زحمات آنها را پرداخت كرد.

فتوای آیت الله نوری همدانی(دامت برکاته)
سؤال: گرفتن جوایز بانک‌ها در دو صورت (افتتاح حساب مشروط به شرکت در قرعه‌کشى و بدون شرط) چه حکمى دارد؟
جواب: بانک‌ها براى اینکه افتتاح کنندگان حساب آن‌ها افزایش پیدا کند، مى‏خواهند براى جلب و تشویق آن ها، مبلغى را به عنوان هِبِه به آن‌ها بدهند، ولى چون نمى‏خواهند یا نمى‏توانند به همۀ آن‌ها هِبِه کنند، لذا با اقدام به قرعه کشیدن به کسانى که قرعه به نام آن‌ها اصابت مى‏کند جایزه مى‏دهند (جایزه یک نوع هِبِه است) بر این اساس، جوایز بانک‌ها در هر دو صورت مذکور در فوق اشکال ندارد.

سؤال: افتتاح حساب قرض‌الحسنه در بانک‌ها، مشروط به شرکت در قرعه‌کشى و بدون شرط چه حکمى دارد؟
جواب: اگر شرط مربوط به افتتاح حساب است و به قرض مربوط نیست، اشکال ندارد.

فتوای آیت الله وحید خراسانی(دامت برکاته)
گاهى بانكها به منظور تشويق و ترغيب مردم كه حساب باز كنند ، يا مشتريان كه بيشتر پولشان را به بانك بسپارند ، جايزه اى در نظر مى گيرند كه از طريق قرعه كشى به كسى كه قرعه به نام او اصابت كند ، بدهند.
مسأله ۲۸۶۲ ـ جايزه هاى بانكى دو صورت دارد:
اول: آن كه قرعه كشى بر بانك شرط نشود ، بلكه قرعه فقط به عنوان تشويق باشد ، در اين صورت عمل قرعه جايز است ، و كسى كه قرعه به نام او اصابت كند ، جايز است آن جايزه را بگيرد ، و اگر بانک دولتی یا مشترک ( که به شرکت دولت و مردم تآسیس شده است)باشد احتیاط واجب آن است که یک پنجم آن را به نیت مافی الذمه به سادات فقیر بدهد ، و بقیه از منافع آن سال می باشد که اگر در مؤونه آن سال صرف نشود باید خمس آن را بپردازد .
دوم: آن كه قرعه كشى شرط شود ، و بانك به جهت وفاى به آن شرط قرعه بكشد ، كه در اين صورت عمل قرعه كشى جايز نيست و همچنين گرفتن جايزه براى كسى كه قرعه به نام او اصابت كرده است جايز نيست.